WIELKA - ŁĄKA

Nazwa ta pojawiła się dopiero w XVII wieku, natomiast akomadacje krzyżackie świadczą o tym że, jest to nazwa pierwotna miejscowości aczkolwiek wcześniej w języku niemieckim brzmiała ona Lanke (1414 r.), Lonka (1445 r.), Gross Lankow (1553 r.), Lanken (1553 r.), Lankauw, Ląky (1570 r.), Wielgoląka (1667 r.) oraz Wielkolonko (1687 r.).

HISTORIA KOŚCIOŁA

Kościół Parafialny pod wezwaniem śś. Katarzyny i Małgorzaty. Zbudowany został na przełomie XII/XIV wieku. Data budowy 1442 i konsekracji 1494 rok odnosi się zapewne do budowy po zniszczeniach w okresie wojen z Zakonem Krzyżackim. Jeszcze w 1445 r. wymieniono kościół w spisie parafii planowanego synodu laickiego (wolności religijnej) diecezji.

„Parafija, wspomniana po raz pierwszy pod r. 1445, jest dużo starsza , niezawodnie przedkrzyżacka i założona przez któregoś z książąt polskich.” „Kościół dawniejszy, stary, z kamieni polnych, wystawiony”, konsekrowany przez biskupa chełmińskiego Stefana z Nidzicy w 1494r.

W XVI wieku wybuchła reformacja protestancka wówczas reakcja katolicka wstrząsnęła Prusami królewskimi silniej, niż którąkolwiek ziemią polską. Humanizm stworzył za pośrednictwem licznych studentów spośród mieszczaństwa i szlachty silne podłoże dla luteranizmu. Przychylnie odnosiła się do nowinek z Wytembergi także niemiecka część mieszczaństwa oraz niemieccy osadnicy, zajmujący niziny wiślane i majątki duchowne, zwłaszcza cysterskie. Wobec narastającego naporu biskupi byli bezradni.

Toruń stał się matecznikiem nowej wiary w którym udzielono przywilej religijny dla wyznawców augsburskich. Konsekwencją tego, stały się podboje kościołów od 1557 roku. Reformacja ta miała wpływ również na naszą okolicę, ponieważ kościół w Wielkołące został zajęty wówczas przez luteranów.

W tym czasie reakcja katolicka polegała na zwołaniu Soboru trydenckiego a ostatecznie uchwalenie unii lubelskiej 16 marca 1569r. przez Zygmunta Augusta, dokonując inkorporacji (przyłączenia) Prus królewskich do Korony. Od tego momentu luteranie zostali usunięci z większości miast i wsi. W 1597 roku parafia Wielkołąka powróciła do wiary katolickiej. Za czasów krzyżackich parafia należała do komturstwa kowalewskiego i pod rządem polskim była majątkiem gracjalnym, nadawanym ludziom zasłużonym m.in. w XVI Strobandom z Torunia którzy przyczynili się do zlutrzenia parafii.

Na przestrzeni wieków formowały się w kościele katolickim różnego rodzaju bractwa. Założenie bractwa miało wielkie znaczenie kościelne, moralne a także społeczne. Motywy ich powstawania były związane z warunkami i potrzebami danych czasów, zmieniały się razem z nimi, a nie raz całkowicie znikały.

W Wielkołące najwcześniej powstało bractwo różańcowe założone w 1755 r. należące do zakonu dominikańskiego, który przyniósł je do nas. Później założono jeszcze bractwo Najświętszego Serca Jezusowego od 1855 r., i bractwo trzeźwości od 1856 roku.

W XVI wieku rządzili parafią predykanci ewangeliccy ( kaznodzieja protestancki – luteralizm), którzy zostali usunięci przez biskupa chełmińskiego Piotra Tylickiego w 1597r.

Kolejna wzmianka o kościele pochodzi z 1687 r., kiedy budynek został przemurowany. W czasie wizytacji z XVII wieku, kościół należał do dekanatu toruńskiego a następnie do dekanatu chełmżyńskiego, by ostatecznie znaleźć się w dekanacie golubskim. Uczęszczali do niego parafianie z Wielkiej-Łąki, Elzanowa, Borówna, Rychnowa, Pruskiej Łąki i młynów Skrobacz, Judy, Krupki, Strusia, Papierni, Kinastu, Szerokostawu potem też Bielskich Bud i Józefatu. W okresie doby baroku, po potopie szwedzkim wizytator Strzesz opisał, iż w kościele znajduja się trzy ołtarze, w tym główny, gotycki z centralnie umieszczoną rzeźbą Matki Boskiej w promienistej glorii, 12 apostołami i figurą Jezusa z postaciami asystujących mu czterech ewangelistów.

W XVII wieku wieś z całym jej dobytkiem była dzierżawiona przez podkomorzego brzezko-kujawskiego Pstrokońskiego. Kościołem opiekowali się także właściciele ziemscy, m.in. Kasztelan elbląski Józef Bagniewski czy Zofia Elzanowska. W tym okresie odnowiono złotą monstrancję, trzy kielichy z patenami, duży srebrny krzyż z relikwiami i wizerunkiem Jezusa Ukrzyżowanego. Komunikaty przechowywane były w wykonanej z szlachetnych metali puszce, umieszczone również były srebrne wota. Wizerunki św. Antoniego, św. Huberta i św. Barbary zdobiły srebrne korony o które dbał proboszcz Pieńkowski. Na drewnianej wieży kościoła umieszczone były trzy duże dzwony. Kapłani odprawiali mszę święte stojąc przy złoconym ołtarzu głównym, w którym umieszczono rzeźbę Najświętszej Marii Panny w promienistej glorii (towarzyszyły jej postacie 12 apostołów, w górnej kondygnacji umieszczono wizerunek Ukrzyżowanego Jezusa) albo przy którymś z dwóch bocznych poświęconych św. Barbarze (ołtarz pod wezwaniem świętego Krzyża) i świętej Katarzynie.

Zapiski z 1765 roku mówią, iż kościół jest kryty dachówką, będący pod opieką króla i uposażony w 4 włóki ziemi (71,82 ha). Obok znajduję się ogrodzony cmentarz oraz plebania w szachulec (budowa drewniana której wypełnienie stanowi glina z innymi domieszkami budulca), stodoła i inne budynki (było ich w sumie 5).

W latach 1861-1863 kościół został ponownie przebudowany w stylu neogotyckim przez patronów (fundatorów) Ksawerego i Julię Działowskich będącymi szlachcicami. W czasie przebudowy powstało nowe neogotyckie wyposażenie w postaci ołtarza głównego i ołtarzy bocznych, ambona, chrzcielnica, stelle, ławki i pulpit, feretrony (obustronny obraz) oraz wiszący świecznik.Uroczystość poświecenie kościoła uświetniło bicie dzwonu ufundowanego w 1862 roku. Konsekracji dokonał biskup J. Jeschke 20 września 1863 roku. Świątynia stała się mauzoleum rodziny Prawdzic-Działowskich. W drugiej połowie XIX wieku wieś z całym majątkiem należała do Gajewskich i w 1951 roku spoczął ostatni z nich: Rafał Gajewski. W 1888 r. przyłączono parafię w Wielkołące z powiatu toruńskiego do wąbrzeskiego. W 1930 roku został wzniesiony nowy prospekt organowy.

Przed 1939 r. proboszczem kościoła w Wielkiej-Łące był ks. Franciszek Kurland, który 18 IX 1939 r. został aresztowany i przebywał w więzieniu w Kowalewie do 8 XII 1939 r. kiedy to został zwolniony i do końca okupacji przebywał na terenie swojej parafii. Ponadto opiekowała się w tym czasie parafiami: Chełmonie, Gronowo, Kowalewo i Pluskowęsy. Wskutek działań wojennych kościół nie został uszkodzony, zaginęły natomiast ornaty, bielizna kościelna i dywany. Niemcy w okresie okupacji zabrali jeden dzwon oraz księgi chrztów do 1876 r., księgi małżeństw do 1932 r. i pogrzebów do 1878 r.

W parafii Wielka- Łąka pracowało wielu księży m.in.

• Feliks Borckow (koniec XVI);
• Piliński, Jakub Sąchocki czy Adam Koluszkowski ( XVII wiek);
• Marceli Komorowski (1809 r.-1842 r.);
• ks. Augustyn Czarnowski (1842 r.-1845 r.);
• ks. Roch Wirkus z Brus, który był inicjatorem Bractwa Różańcowego w 1855 r. oraz Bractwa Trzeźwości w 1856 r.
• ks. Aleksander Wiśniewski (od 1896 r.);
• ks. Władysław Krause (01.09. 1919 r.- do 02.11.1929 r.);
• ks............. (04.12.1929 r.-20.10.1934 r.);
• ks. Franciszek Kurland (do1944 r.)
• ks. Paweł Czablewski (1944 r. administrował parafią);
• ks. Jan Dettlaff (1946 r.– 1968 r.);
• ks. Zbigniew Kropidłowski (1968 r.– 1979 r.) jako wikariusz a od 1979 – 1987 proboszcz
• ks. Benedykt Drewek (1987 r.-2019 r.)
• ks. Grzegorz Malinowski (2019 obecny proboszcz parafii).

Odnotowane są również powołania kapłańskie i zakonne:

• ks. Jan Grzelak z Borówna (1989 r. święcenia kapłańskie)
• ks. Piotr Igielski z Rychnowa (1991 r. święcenia kapłańskie)
• ks. Wojciech Żuchowski z Pruskiej Łąki (2008 r. święcenia kapłańskie)
• ks. Waldek Konczalski z Borówna (2005 r. święcenia kapłańskie)
• ks. Marcin Mioduszewski z Wielka Łąka (2007 święcenia kapłańskie)
• o. Mateusz Orłowski z Nowego Dworu (2016 święcenia kapłańskie OSM conv)
• s. Elżbieta Watras z Rychnowa (1956 r. Zgromadzenia Sióstr lżbietanek)

Począwszy od XVI wieku parafia Wielka-Łąka należała do Diecezji Chełmińskiej:

• dekanat chełmżyński (15 parafii) w połowie XVI wieku;
• dekanat chełmżyński (11 parafii) w 1647r.
• dekanat chełmiński (8 parafii) ok roku 1625;
• dekanat chełmżyński (8 parafii) w latach 1667 – 1672 r.;
• dekanat chełmżyński (9 parafii) w 1700 r.;
• dekanat chełmżyński (12 parafii) ok roku 1750;
• dekanat chełmżyński (11 parafii) w 1785 r.